پژوهشهاى سيره در مطالعات اسلامى با تكيه بر مكتب بيتالمقدس
محمد كاظم رحمتى
بررسى تحولات و مسائل صدر اسلام، از ديرباز يكى از حوزههاى مورد علاقه اسلامشناسان بوده است.۱
ظهور اسلام و گسترش آن، خصوصا در سالهاى نخست پيدايى، موضوعى مهم و مورد توجه براى اسلام شناسان بوده است. بنابراين، عجيب نخواهد بود كه جريان اسلامشناسى را از آغاز به اين بخش از تاريخ اسلام علاقهمند بيابيم.۲
در اوايل قرن نوزدهم كسانى چون گايگر و هرشفلد به مطالعه صدر اسلام و ظهور
1.يكى از معدود آثار فهرست نگارانه كه نيم نگاهى به مطالعات غربى داشته، كتاب معجم ما الّف عن الرسول و اهل البيت، نوشته آقاى عبدالجبار رفاعى (تهران، ۱۳۷۰) است. در جلد چهارم صفحه ۴۰۱ به بعد، عنوان برخى از اين آثار ذكر شده است. نكته مورد توجه اين كتاب، ارائه فهرست آثار چاپ شده در شبه قاره هند توسط مسلمانان است، گرچه منبع يا شايد مآخذى كه اين اطلاعات از آن اخذ شده، ارائه نشده است. اشكالاتى نيز در معرفى برخى آثار وجود دارد. هم چنين در باره گزارش از روند سيره نگارى پيامبر در غرب ر.ك: كريمى نيا، مرتضى، «سيرى اجمالى در سيره نگارى پيامبر اسلام در غرب»، مجله آيينه پژوهش، شماره ۶۸، صص ۲۴ ـ ۲۹. اين نكته قابل ذكر است كه توجه به سيره نگارى پيامبر در غرب با ترجمه قرآن به زبانهاى مختلف آغاز گرديده است. بخش مهمى از آثار غربى مقدمههايى هستند كه بر ترجمههاى قرآن نگاشته شدهاند. مثلاً مترجم نامدار قرآن، به زبان چك، آقاى ايوان هربك، در مقدمه ترجمه خود، مباحثى در مورد حيات پيامبر عرضه كرده است. نگارنده اميدوار است در فرصتى ديگر بتواند بررسى در مورد اين ترجمهها با تكيه بر اين نكته ارائه دهد. هم چنين در باره خلاصهاى از كار آقاى هربك بنگريد به:
I, Hrbek,"The priod of muhammadu Lamins activies", in Studies in West African Islamic History, ed J.R.Willis,London.Vol.۱,pp:۲۱۱-۲۳۲.
2.از آثار كتابشناسى، در اين مورد اثر ذيل مفيد است، گرچه مؤلفان در مورد اغلب آثار تنها به ذكر محل چاپ و موضوع تحقيقات اشاره كردهاند:
Munawar Ahmad Anees and Alia N.Athar, Guide to Sira and Hadith Literature in Western Languages, London(۱۹۸۰), pp:۲۹-۱۳۵
هم چنين مقالههاى ادبيات سيره(The Siarh Literatuer) نوشته م.ج.كيستر و اشعار ادبيات سيره(The Poetry of Sirah Literature) نوشته J.T.Monroeو ادبيات مغازى The Maghazi Literature)) نوشته مارسدن جونز با وجود آن كه ويژگى كلى دارند، حاوى نكات قابل تأملى هستند. براى مثال جونز در مورد كتاب البداية و النهاية، ابن كثير مىنويسد: «كتاب البداية و النهاية نوشته ابن كثير، با وجود آن كه اثرى متأخر است، اما مجموعهاى مهم از روايات واقدى، ابن اسحاق، موسى بن عقبه و احاديث مرتبط با مباحث مغازى را از كتب حديثى معتبر (صحاح سته) نقل كرده است». اين آثار در اثر ذيل به چاپ رسيدهاند:
Serjeant,R.B and etal(ed),Cambrige History of Arabic Literature,۱۹۸۳.
تحرير كاملترى از برخى مقالات ذكر شده، خاصه مقاله كيستر و مقالات مفيد ديگرى را در اثر ذيل بنگريد:
Lawrence ,I.Conrad(ed), Early Arabic Historigraphy, New Perspectives and
Methodology, Princton,۱۹۹۳.